Kosten voor de aanpak van zwerfafval in Nederland

Versterken beleidsbasis, meten is weten

Een van de ambities voor zwerfafval is een  werkend, integraal monitoringsysteem, waarmee de ontwikkeling en effecten van zwerfafval goed gemeten kunnen worden. Deze informatie is gerelateerd aan de vier doelen (effecten) waar de aanpak van zwerfafval aan wil bijdragen:

• Toename van leefbaarheid.
• Voorkomen effecten op gezondheid mens en natuur.
• Voorkomen verlies aan grondstoffen.
• Verminderen kosten.

In vervolg hierop is de afgelopen twee jaar in het onderzoeksproject “Versterken beleidsbasis, meten is weten” verkend hoe verschillende effecten van zwerfafval (Leefbaarheid, Gezondheid mens en natuur, Circulaire Economie en Kosten zwerfafval^[1]) het beste kunnen worden gemonitord. De resultaten van dit onderzoek worden in november 2020 gepubliceerd.

Bij de kosten van zwerfafval is in dit onderzoek onderscheid gemaakt tussen de directe kosten voor gebiedsbeheerders en de indirecte schadekosten voor economische sectoren (bijvoorbeeld schadekosten en omzetverlies landbouw, verlies toeristische omzet of verlies omzet winkeliers). In dit artikel gaan we alleen in op de directe kosten[2].

Preventie, monitoring, opruimen en verwerken

Om meer inzicht te krijgen in de directe kosten van zwerfafval is gekozen om een soortgelijk onderzoek uit te voeren als in 2010. In het huidige onderzoek naar de kosten is daarom aangesloten bij de systematiek die ook in 2010 is gebruikt.

In het onderzoek zijn 80 gemeenten benaderd om mee te werken aan het onderzoek waarvan uiteindelijk 30 gemeenten, verdeeld  in clusters op basis van stedelijkheid en toerisme, hebben aangegeven mee te willen werken. De gemeenten en andere gebiedsbeheerders hebben informatie aangeleverd over de kosten die in 2018 gemaakt zijn voor de aanpak van zwerfafval. Het gaat hierbij om de kosten voor preventie, monitoring, opruimen en verwerken van zwerfafval.

Gemeenten dragen 81% van de kosten

De totale kosten die gemaakt worden voor de aanpak van zwerfafval worden geraamd op € 193 mln.  De totale kosten die gemeenten maken worden geraamd op € 157 mln. Gemeenten hebben daarmee een aandeel van 81% op de totale kosten van zwerfafval in Nederland. De raming van € 157 mln. is gebaseerd op de gemiddelden van kosten van gemeenten uit de steekproef, die vervolgens geëxtrapoleerd zijn.

Stedelijkheid bleek een zeer bepalende factor voor de hoeveelheid kosten die gemaakt worden. De meeste kosten die gemeenten maken worden gemaakt door grote gemeenten. Wanneer dieper wordt ingezoomd wordt duidelijk dat de meeste kosten die gemeenten maken betrekking hebben op de uitvoering: de kosten van personeel die vegen en afvalbakken legen. De kosten voor preventie, beleid en verwerking liggen aanzienlijk lager. Veel gemeenten geven aan dat de inzet van vrijwilligers, communicatie en voorlichting belangrijke pijlers zijn voor het zwerfafvalbeleid. Er wordt veel samengewerkt met sociale partners, zoals scholen, verenigingen en het lokale bedrijfsleven. De kosten hiervoor zijn relatief laag. Handhaving van zwerfafval heeft bij veel gemeenten geen prioriteit en hier worden dan ook amper kosten voor gemaakt. Wel geeft het grootste deel van de geïnterviewde gemeenten aan periodiek het zwerfafval te monitoren. Dit vindt veelal plaats in het kader van een breder beeldbestek, waarbij ook andere elementen van de openbare ruimte worden gemonitord. De kosten gemaakt voor het verwerken van zwerfafval beslaan maar een klein deel van de totale kosten gemaakt voor het opruimen van zwerfafval.

Overige gebiedsbeheerders richten zich op uitvoering

De totale kosten die de overige gebiedsbeheerders, zoals Rijkswaterstaat, Provincies, Waterschappen, OV bedrijven en beheerders van natuur en recreatiegebieden, maken worden geraamd op € 36 mln. Zij hebben daarmee een aandeel van 19% op de totale kosten van zwerfafval in Nederland. Deze overige gebiedsbeheerders hebben minder zicht op kosten gerelateerd aan de activiteiten die ze uitvoeren. Wel wordt duidelijk dat de kosten die zij maken vooral betrekking hebben op de uitvoering, zoals het schoonmaken van openbare ruimte en het ledigen van afvalbakken.

Vergelijking met 2010

De kosten die gemeenten maken zijn in het huidige onderzoek (€ 157 mln. in 2018) aanzienlijk lager dan in het rapport van Deloitte uit 2010 (€ 193 mln. in 2010). Door de geïnterviewde gemeenten zijn mogelijke verklaringen aangedragen die van invloed zouden kunnen zijn op de kosten. De aangedragen verklaringen zijn onder meer bezuinigingen, bewustwording en inzet van personeel met een afstand tot de arbeidsmarkt die mogelijk tegen lagere kosten worden ingezet. Ook automatisering en verdere mechanisering, zoals efficiënte schoonmaakroutes en gerichte inzet op handmatig en machinaal vegen, zou leiden tot meer efficiëntie in de uitvoering door onder meer beperkte personele inzet. Deze verklaringen zijn in het onderzoek echter niet getoetst of gekwantificeerd.

Cees Riksen, Rijkswaterstaat

[1] Bijlage 4 bij de brief Uitvoering van toezeggingen AO Grondstoffen en Afval d.d. 25 juni 2015 en stand van zaken diverse acties beleidsprogramma VANG”

[2] Om inzicht te krijgen in de indirecte kosten van zwerfafval is naar aanleiding van vragen uit de kamer aanvullend onderzoek uitgevoerd naar economische gevolgen van zwerfafval voor de veehouderijsector.