Schoenen ook onder UPV: een extra stap richting circulair

Van beleid naar uitvoering

Eind 2023 werd de Tweede Kamer op de hoogte gebracht van het plan om schoenen toe te voegen aan de UPV-regeling. Ook Europa verplicht alle lidstaten binnen enkele jaren om een nationale UPV voor textiel inclusief schoenen in te voeren. Inmiddels zijn in Nederland de eerste stappen gezet. Uit onderzoek blijkt dat er genoeg betrouwbare informatie is over de schoenensector en dat hergebruik en recycling in Nederland goed mogelijk zijn. Deze maatregel volgt op eerder onderzoek van Rebel waarin de milieu-impact van de schoenensector in kaart werd gebracht.

Heldere doelen voor hergebruik en recycling

De UPV houdt in dat producenten verantwoordelijk worden voor het inzamelen, hergebruiken en recyclen van hun producten. Eerder gold deze regeling al voor kleding en huishoudtextiel. Ook schoenen moeten aan concrete doelstellingen gaan voldoen. Naar 2031 toe moet 40 procent van alle in de handel gebrachte schoenen worden voorbereid op hergebruik en recycling. Deze doelstelling geldt als aandeel van het totale aantal schoenen dat jaarlijks in de handel wordt gebracht, en vormt een belangrijke mijlpaal richting een circulaire schoenenketen.

Tweedehands schoenen

Hergebruik van schoenen vindt in Nederland momenteel op beperkte schaal plaats, ondanks dat er genoeg vraag naar is. Er zijn twee vormen van hergebruik:

• Voortgezet gebruik(zoals verkoop via Marktplaats of Vinted): slechts 0,5 procent van de schoenen komt op deze manier terug in omloop.
• Tweedehands na voorbereiding voor hergebruik(via inzameling en sortering): 25 procent van de schoenen wordt gescheiden ingezameld, waarvan 10 procent binnen Europa als tweedehands wordt verkocht en 90 procent naar Afrika en Azië gaat. Kringloopwinkels signaleren structureel een tekort aan herdraagbare schoenen in Nederland, maar export blijft financieel aantrekkelijker.

Gezondheid eerst bij hergebruik

Naast de logistieke en economische aspecten, spelen ook gezondheidsaspecten een rol bij het hergebruik van schoenen. Uit het rapport Schoenen en hergebruik: cijfers en gezondheidsrisico’s blijkt dat vooral voor kinderen voorzichtigheid geboden is: ingelopen schoenen kunnen de stand van de voeten beïnvloeden en de ontwikkeling van het looppatroon verstoren. Ook voor volwassenen kunnen versleten of slecht passende schoenen leiden tot klachten aan voeten, knieën of rug. Hygiëne speelt daarnaast een rol: schoenen kunnen bacteriën of schimmels bevatten, zeker bij gebruik van synthetische materialen die minder goed ventileren. Een goede pasvorm en grondige reiniging zijn dus essentieel voor veilig hergebruik.

Materiaalkeuze maakt het verschil

Niet alle schoenen zijn even geschikt voor hergebruik. Het rapport benadrukt dat stevige leren schoenen met een harde zool en uitneembare binnenzool het meest geschikt zijn: ze zijn duurzaam, goed schoon te maken en behouden hun vorm. Daarentegen zijn goedkope stoffen of synthetische schoenen – zoals fast-fashion sneakers – vaak snel vervormd, minder hygiënisch en geven weinig steun. Deze zijn daarmee ongeschikt voor langdurig of intensief hergebruik. Dit aspect onderstreept het belang van duurzaam ontwerp en materiaalkeuze: niet alleen voor het milieu, maar ook voor gezondheid en draagcomfort.

Recycling is intensief

Wanneer schoenen niet geschikt blijken voor hergebruik, is recycling het voornaamste alternatief. Maar, ook dat kent de nodige uitdagingen. Hoewel het technisch haalbaar is om schoenen te recyclen, blijft de toepassing in de praktijk tot dit moment beperkt. In Nederland is één actieve schoenenrecycler die materialen als kunststof, textielvezels, leer en metaal uit gebruikte schoenen terugwint. Dit materiaal wordt nu nog voornamelijk verwerkt in sportvloeren. Gebruik van gerecyclede materialen in nieuwe schoenen komt tot nu toe alleen voor in kleinschalige Europese pilots. Financiële haalbaarheid en logistiek maken grootschalige toepassing bij productielocaties, met name in Azië, lastig. De kosten van recycling liggen namelijk hoger dan verbranding. Daardoor ontbreekt op dit moment een rendabel verdienmodel.

Duurzaam ontwerp als sleutel tot circulariteit

Juist omdat hergebruik en recycling van schoenen nog niet vanzelfsprekend zijn, is het ontwerp een cruciale schakel in de overgang naar een circulaire keten. Een schoen die slim in elkaar zit, is immers makkelijker te repareren, gaat langer mee en is beter te recyclen. Door de verschillende onderdelen van een schoen zo te ontwerpen dat die onderdelen – indien nodig – gerepareerd kunnen worden, zal dat de levensduur van zo’n schoen verlengen. Het rapport Sustainable Design Requirements Footwear geeft allerlei praktische aanbevelingen: kies voor duurzame materialen, vermijd lijm en zorg voor demontabele onderdelen. Zo leg je de basis voor een circulaire keten al bij het ontwerp (design for circularity).

Circulaire keten

De stap naar een duurzame schoenensector vergt samenwerking tussen overheid, producenten en verwerkers. Een samenwerking waarin vanaf nu ook de producenten verantwoordelijk worden voor een circulaire schoenenketen. Doelstellingen voor ontwerp, productie, hergebruik en recycling zijn een belangrijke stap naar minder afval, meer hergebruik en recycling en uiteindelijk een circulaire economie.