Grondstoffenschaarste? De oplossing ligt onder onze voeten

Daarom ontstaan er in verschillende regio’s zogeheten Buyer Groups: samenwerkingen tussen overheden, marktpartijen en kennisinstellingen die werken aan nieuw beleid en innovatieve werkwijzen. In dit artikel zoomen we in op de Gelderse aanpak: een lokale beweging met landelijke impact. We spreken Leon Claassen, adviseur bij de Provincie Gelderland, die zich inzet voor diverse projecten binnen het thema duurzaamheid.

Grond een tweede leven geven

In Gelderland is sinds december 2024 een Buyer Group actief die zich specifiek richt op grondstromen. Deze groep is ontstaan uit de wens om vraag en aanbod van grond in kaart te brengen en duurzamer te koppelen. Leon licht toe: ‘Bij verschillende projecten komt grond vrij. Tegelijkertijd zijn er tal van plekken waar juist grond nodig is: dijken die versterkt moeten worden, landbouwgrond die verbetering kan gebruiken, of infrastructuur- of woningbouwprojecten die grond nodig hebben. Het is dus wenselijk om die twee uiteinden van de keten samen te brengen.’

Marktplaats voor grond

De oplossing is een digitaal systeem waarin deze stromen elkaar kunnen vinden. Een soort marktplaats, maar dan specifiek voor grond. Hierin wordt bijgehouden waar grond beschikbaar is, van welke kwaliteit die is, én waar vraag is. ‘We werken hard aan een systeem waarin initiatiefnemers eenvoudig inzicht krijgen: waar is er overschot, waar een tekort? En hoe kunnen we die op elkaar afstemmen? Het platform wordt ondersteund door een intermediair die de data controleert, om zeker te zijn dat kwaliteit en milieueisen kloppen. Zo blijven wij als overheid verantwoordelijk, maar wel op een efficiënte en transparante manier.’

Het Gelderse project bouwt voort op het initiatief in Friesland, waar met Grip op Grond al eerder een succesvolle digitale marktplaats werd opgezet. Die aanpak vormde de basis en inspiratie voor de ontwikkeling van het systeem in Gelderland, dat nu verder wordt doorontwikkeld met regionale partners en overheden.

Slim omgaan met bodemwaarde

Leon legt uit waarom deze regionale inspanningen essentieel zijn. ‘Als provincie zien we dat er om milieuhygiënische redenen nog vaak grond primair wordt gewonnen. Dat wil zeggen: uit de diepe ondergrond. Dit leidt tot aantasting van het landschap. Tegelijkertijd wordt veel vrijkomende grond, die net niet schoon genoeg wordt bevonden, afgevoerd naar locaties waar ze geen optimale toegevoegde waarde meer heeft. Tegelijkertijd worden dijken versterkt met grond uit het buitenland. Daar kleven natuurlijk heel veel nadelen aan.’

Schaarste opvangen

Leon legt uit dat deze werkwijze niet houdbaar is. ‘In de toekomst krijgen we een enorm tekort aan klei en zand. Die grondstoffen zijn nodig voor woningbouw, dijken en landbouw. Het is daarom belangrijk om slimmer met bestaande grondstoffen om te gaan en meer gebruik te maken van circulaire, secundaire materialen. We hebben regionaal al zoveel beschikbaar. We moeten het alleen beter organiseren.’

Als voorbeeld noemt Leon het Rijkswaterstaat-project Meanderende Maas. ‘Bij dit dijkversterkingsproject zijn twee verschillende partijen aan elkaar gekoppeld: één die grond over had, en één die grond nodig had. Dankzij maatwerk en het gebruik van bodemkwaliteitskaarten is dat op een zorgvuldige en effectieve manier tot stand gebracht. Een mooi voorbeeld van hoe we beter met bestaande grondstoffen omgaan.’

Naast het opzetten van de marktplaats voor grond richten Leon en zijn collega’s zich ook op een betere informatievoorziening. ‘We zijn bezig met bewustwording. Veel partijen denken: "Waarom zouden we als overheid weer zelf regie nemen?" Maar als je de grond weggeeft aan een aannemer, weet je meestal niet waar die eindigt. Terwijl die grond ooit van jou was. Dat gevoel van verantwoordelijkheid willen we terugbrengen. Daarbij ontstaat vanzelf de bewustwording: we moeten slimmer en zorgvuldiger omgaan met onze eigen bodem.’

Platform in ontwikkeling

Hoewel het systeem nog in ontwikkeling is, zijn de eerste contouren zichtbaar. Er is nauw samengewerkt met andere regio’s, zoals Friesland, Lelystad en Amsterdam. En binnen Gelderland is inmiddels een brede groep stakeholders aangehaakt: van omgevingsdiensten tot gemeentelijke projectleiders. In maart vond een breed overleg plaats waarin de plannen met enthousiasme werden ontvangen. Naar verwachting wordt het platform na de zomer gelanceerd.

Samenwerken aan een circulaire bodemtoekomst

Leon concludeert: ‘De Gelderse Buyer Group wil concrete verandering brengen in hoe we met onze bodem omgaan. Niet door regels te forceren, maar door inzicht, samenwerking en slimme systemen. Door partijen met elkaar in contact te brengen, regie te houden op stromen en waarde leidend te maken, wordt grond weer gezien als wat het is: een waardevolle, levende basis.’

Met het nieuwe platform, regionale samenwerking en groeiend bewustzijn is de beweging in gang gezet. ‘Als we niets doen, blijven we afhankelijk van primaire grondstoffen en verdwijnen kansen letterlijk onder de grond’, zegt Leon. ‘Maar als we durven investeren in transparantie en regie, maken we ruimte voor een toekomst waarin circulair werken de norm is.’